Wykluczenie młodzieży w szkole opiera się na czterech fundamentach, takich jak: 1. Status materialny; 2. Zaburzenia zachowania; 3. Niepełnosprawności; 4. Doświadczenia przemocy domowej. Te cztery obszary to swego rodzaju zapalniki, które mogą być przyczyną niezrozumienia i alienacji młodego człowieka.
Jeżeli to do tych fundamentów wykluczenia dołączymy długi czas trwania zachowań przemocowych, ich świadome wykonywanie przez osoby wykluczające oraz dużą nierównowagę sił, tworzy się sytuacja, która psychiczne może pozostać „zakodowana” w osobowości młodego człowieka na wiele lat.
Podobnie jak charakter wykluczana może odbywać się w sposób mniej lub bardziej szablonowy, konsekwencje też mogą być specyficzne i niespecyficzne.
Najbardziej specyficzne skutki wykluczenia można zamknąć w czterech podpunktach:
Powyżej wypisane zachowania, tak często pokutujące w życiu dorosłych będące wynikiem braku lub wykluczenia odbijają się na dobrostanie dorosłych i trudnościach w budowaniu związków i zaburzeniu dobrych relacji. Brak pomocy może skończyć się pogłębieniem zmian psychicznych i szukaniem akceptacji poprzez zachowania ryzykowne i działania przestępcze, które to działania mają w tym wypadku zaspokoić potrzeby akceptacji przez grupę i podniesienia samooceny.
Pojawiają się również niespecyficzne skutki wykluczeń, z których najbardziej charakterystyczne to: zespół stresu pourazowego, autoagresja czy próby samobójcze. Niespecyficzność tych zachowań wynika z długiego okresu pomiędzy wykluczeniem, a wystąpieniem objawów, a także tym, że nie widzimy przyczyn tych zachowań i nie wiążemy ich z wykluczeniem, dlatego trudno jest pomóc takiej osobie.
Jak rozpoznać osobę wykluczaną w środowisku szkolnym?
Nie jest to proste i wymaga wnikliwej obserwacji oraz wystąpienia kilku czynników jednocześnie lub w krótkim odstępie czasu. Najbardziej charakterystyczne zachowania osób wykluczanych: - samotność na przerwach, - siedzenie samemu w ławce, - niewydolny wychowawczo dom, - przemocowość w relacjach w rówieśnikami oraz częste nieobecności.
Co może zrobić nauczyciel? Najlepiej jeżeli przeciwdziała i diagnozuje te sytuacje bardzo wcześnie. Najbardziej banalna i jednocześnie skuteczna jest rozmowa. Poświęcanie czasu na wspólne omawianie trudności i budowanie rozwiązań. Potrzebny jest również skuteczny szkolny lub klasowy system reagowania na przemoc. Ważne jest również bezpieczeństwo emocjonalne młodego człowieka i traktowanie jego trudności z odpowiednią powagą, nawet jeżeli wydają się trywialne (skoro do dorosłego młody człowiek przychodzi z problemem, to jest to dla niego ważne i oczekuje pomocy)
Czynnikiem który jest potrzebny, aby nauczyciele i rodzice mieli możliwość pomocy i zauważenie trudności w życiu dziecka jest samo świadomość dorosłych i odpowiednia doza empatii. Tak więc każdą diagnozę i leczenie należy zaczynać od badania własnego dobrostanu.
---
Projekt współfinansowany z Funduszu Sprawiedliwości, którego dysponentem jest Minister Sprawiedliwości
